'De hemelweg naar het dak van de wereld - Tibet'

De rit van 892 km van Xi'an naar Xining was een verschrikkelijke rit. Tot aan toen, hadden we met een nachttrein altijd een vier persoons cabine. Zodat je snachts toch nog een beetje je rust kunt vinden, en iets van privacy hebt, met max twee anderen bij je in de kleine ruimte. Met die instelling zaten we savonds dus ook te wachten op het station. Met dat mijn griep weer een opvlamming heeft, kan ik niet wachten om in de trein te gaan, zodat ik kan liggen en kan proberen wat te slapen. Je voelt het vast al aankomen.. Met dat de trein al vertraging heeft, we eindelijk op het perron toegelaten worden, zien we een heel ander soort coupes staan, zo een die we als dagtrein hebben gehad. Die ene die ik een blog eerder bad beschreven, waarbij je met 6e ligt, zonder deur, dus eigenlijk met 100 man in een ruimte ligt. Met dat we dat zien krijgen we het benauwd, maar zeggen tegen elkaar dat het goedkomt, dat er vast ook die andere coupes aangekoppeld zijn. Als een chinees vrouwtje ons wijst naar onze coupe, staan we ineens in een overvolle ruimte, bepakt en bezakt, tussen allemaal chinezen die ons aankijken op een manier van 'wat komen jullie hier doen?!', plus krijgen we het nog benauwder omdat we beseffen dat we toch echt in deze coupe zijn belandt, we geen keuze hebben en het hiermee moeten doen. Omdat onze tickets natuurlijk in het chinees zijn, weten we niet eens welke bedden van ons zijn. Een Chinese man helpt ons, en wat blijkt, we zitten niet eens in hetzelfde vak.. Tom daar, tussen allemaal mensen en kinderen, ik hier.. Oke.. Omdat ik me al niet al te best voelde, het ook al 11 uur savonds was, veroorzaakte deze opeenstapeling van dingen bijna een huilbuitje bij me.  Gelukkig kon Tom nog rationeel denken en bedacht dat we kunnen kijken of iemand wil ruilen. Gelukkig had de man naast Tom al door dat we niet erg op ons gemak waren, en wilde wel met mij ruilen. Pfoei, dat was een opluchting. Liggen we in ieder geval bij elkaar. 
Overal om ons heen luidruchtige mensen, smekkende mensen, ouders die met kinderen in een bedje liggen, en bovenalles het meest storende; de sigarettenlucht! De rook, de stank, dat was achteraf nog erger dan de ruimte en de vele mensen waar we in lagen. Ik vond de rook zelfs erger dan het vieze trein wctje, of eigenlijk, gat in de grond, net als het al beslapen bed (in Rusland en Mongolië kreeg je steeds je eigen lakenpakket, hier niet, wat betekent dat je in een bed kruipt waar al meerdere mensen voor je in hebben gelegen..tellen tot 1000). Gelukkig konden we deze 'hel' vrij snel omdraaien in wat positiefs. Zoals Tom heel nuchter zei: 'schat, je wilt toch zien hoe de chinezen leven, je bent toch juist geïnteresseerd in de mensen? Nou, hier heb je het! Beter dan op deze manier kun je het niet ervaren!' Daar had meneertje een punt. Plus zeiden we heel bijgelovig tegen elkaar dat dit vast was voorbestemd, om ook het echte China mee te maken, en om over grenzen heen te stappen. Het loopt nou eenmaal hoe het lopen moet.. 

Na een toch wel beroerde nacht, maar een flinke ervaring rijker, komen we aan in Xining, op 2250 m hoogte. Je voelt dat toch wel in je beentjes en hoofd, dat je net wat trager bent en wat sneller buiten adem. Even een luxer hotel genomen, om lekker tot rust te komen, en rustig de stad te bekijken. Na even gedut te hebben, gaan we kijken bij een grote moskee. Mooi om te zien hoe de geloven hier samenkomen. De moskee is een gewone moskee, maar wel met een boeddhistische bouwstijl. Daarnaast hadden we zin in een massage. Ons hotel had ons naar t dichtstbijzijnde salon gewezen. In een aftans liftje, met vieze plaatjes, vier hoog, stappen we een ruimte binnen wat er chique uitziet. Maar we worden met zoveel gegiechel door vele meisjes ontvangen, dat er een soort alarmbelletje ging rinkelen. Is dit gewoon een massagesalon of toch net wat anders? Het voelde niet goed, dus zijn we maar weer snel omgedraaid. Later in het hotel nog navraag gedaan, maar zijn conclusie was dat ze giechelen omdat ze niet vaak toeristen zien. Oke dat kan ook, maar toch, het was raar. 
Daarover gesproken, we maken nog steeds bijna dagelijks mee dat mensen met ons op de foto willen, hun engels met ons willen oefenen, en uitgebreid staren en lachen. Maar, dit begint langzamerhand toch wel een beetje te irriteren. De hele dag, overal waar we komen, ieder restaurant waar we binnen stappen, kijken mensen ons aan en gaan met z'n alle in een groepje staan lachen. Nou echt, zo suf! 

Savonds, weer voor de zoveelste avond in China op zoek naar een goed, betrouwbaar en veilig restaurant. Omdat hygiene hier in China niet de eerste prioriteit is, is dit een enorm ingewikkelde opgave. Iedere avond lopen we wel tien restaurantjes (als het de naam restaurant al verdient) binnen, en draaien dan snel weer om naar de uitgang. Dit omdat er of alleen een chinees menu is zonder plaatjes en je dus niet weet wat je op je bord zal krijgen, wat hier in China alles kan zijn. Of omdat er niemand zit, de omloop van t voedsel dus niet hoog is, en vergroot risico op voedselvergiftiging. Of omdat bij binnenkomst we stuiten op een grote vitrine met de meest ranzige dingen ooit gezien erin, zoals eendennekken, kippenpoten (echt de tenen bedoel ik dan), levers, varkenspoten en allerlei ander ranzig gebeuren. Nou daar ga ik niet eten! Het is dus een lastige opgave, waardoor we vaker dan gehoopt belanden in een fastfoodzaakje, een soort KFC, of op bed met een flinke bak noodlesoup. Dit proberen we dan maar weer te compenseren met een flinke berg fruit! Zodat we nog iets aan vitaminen binnenkrijgen. 
Over eten gesproken. De Chinezen zijn sowieso erg van het kant en klaar eten, veel vieze toegevoegde smaakstoffen etc etc. Overal is verpakt vlees te koop, zoals bijv een kippenpoot die in een fabriek is bereid, gekookt of wat dan ook, vacuüm is verpakt, en vervolgens op een schap (niet eens in de koeling, er zitten genoeg troepjes in om t jaren goed t houden geloof ik) in een shopje beland. Zo wordt er niet alleen kippenvlees verpakt, maar dus ook al die te ranzige dingen die ik hierboven beschreef. Zo zie je mensen dus ook kluiven aan een vies goedje, en t restafval op de grond dumpen. Zo is er ook een breed assortiment aan gedroogd vlees te vinden, wat er echt te ranzig uitziet! Maar ook eendenkoppen, hele vissen etc, allemaal vacuüm verpakt, klaar om zo op te eten, hoeft niets meer mee te gebeuren. Bahbah.. Dus, ons eten hier is zeer eenzijdig, omdat wij niet meedoen aan de gebruiken van hier. 

Na ons tweede dagje in Xining een marktje langsgestruind te hebben, gaat de spannende reis beginnen. Zoals ze het hier noemen; 'de hemelweg naar het dak van de wereld' ook wel, de Tibet Express, die ons naar Lhasa gaat brengen. 
Enkele feiten over deze hemelweg;
- Het is het hoogstgelegen treinspoor van de wereld
- De rit van Xining naar Lhasa is ongeveer 2000 km en doet er ongeveer 21 uur over
- Het hoogste punt van deze treinreis is 5190 m
- In de trein zit per bed een zuurstoftoevoer en je krijgt je slangetje die je hier aan kunt koppelen en in je neus kunt stoppen.

De route leidt ons eerst langs een prachtig groot meer, tussen de bergen. Deze rit is echt weer zo mooi (de andere ritten in China waren niet zo spectaculair, maar deze absoluut wel). Het brengt ons op plekken waar je anders niet komt en soms ook niet kunt komen. Onherbergzame gebieden, onbewoonde stukken landschap etc. Na het meer rijden we uren door prachtig landschap, ontzettend droog met overal yaks, hertjes en schapen. Op den duur wordt het donker en zijn we al op een hoogte van 3600 meter. Dit begin vooral ik goed te voelen. Ik heb een zwaar hoofd en ben wat kortademig. Of dit door mijn verkoudheid komt of door de hoogte is een vraag, ik denk een combi. Dus rustig aan doen! Licht eten en vervolgens vroeg ons treinbedje in zodat het snel weer licht mag zijn en we niet teveel gaan merken van de hoogte. Gedurende de nacht komen we langs een zoutvlakte waarop een uniek met zout gebouwd spoor is aangelegd waar wij overheen gaan, helaas kunnen we dit niet zien door de nacht die aanbreekt. Over een helaas gesproken, heb ik veel last van de hoogte en wordt snachts regelmatig wakker omdat ik ademtekort heb. Dit is heel akelig, maar logisch omdat we inmiddels al op hoogtes rijden tussen de 4600-5100 m! Op deze hoogte zit er 40% minder zuurstof in de lucht, dusja niet zo gek. Gelukkig pompt de trein automatisch wat zuurstof in de cabines, omdat je anders met zon plotselinge stijging echt niet goed wordt, maar voor mij niet genoeg. Mijn neus zit dicht, mijn keel doet pijn, hoofdpijn, dus draai toch maar even mijn eigen zuurstofkraantje open. Ik probeer heel zen te blijven, niet verder te denken, en iedere x als ik in ademnood wakker wordt te genieten van wat ik buiten zie; een maanlandschap verlicht door de sterrenhemel, met een grote heldere maan! Dat voelt heel gek, je hebt echt het gevoel alsof je op de maan reist ofzo, in ieder geval op plekken waar geen leven is. En al helemaal in combinatie met dat zuurstof tekort!
De volgende ochtend hebben we het hoogste punt van 5190 bereikt en zakken we langzaamaan weer richting de 3600 m. Inmiddels zijn we al in Tibet en verschijnt zich zo nu en dan weer leven tussen de bergen. Kleine dorpjes met typisch Tibetaanse huisjes, wit met kleur en vlaggetjes, vele dieren om het dorp heen. Ook zien we regelmatig de herders hun dieren bij elkaar verzamelen en begeleiden richting een nieuw veld. Daarnaast bevinden we ons nu echt tussen de flinke bergen met sneeuwtoppen, wat een prachtig gezicht biedt!! 

En dan zijn we in Lhasa!! Het spirituele centrum van Tibet, de stad waar alles gebeurd. Met dat we uitstappen word ik direct verliefd op de mensen. Ik ben helemaal onder de indruk over wat ik zie. Ik zie de echte Tibetanen, de bruin getinte mensen, met knal rode wangetjes, felgekleurde kleren, vrouwen met lange vlechten, mannen met lange wilde haren, kettingen en grote laarzen. Woowie ik had niet durven hopen dat dit nog steeds zo in levende lijven te zien valt, in mijn hoofd is dit wat hoort bij Tibet, maar ergens was ik er vanuit gegaan dat deze echte traditionele mensen 'verdwenen' waren door de jaren heen. Maar ik voel me zeer vereerd dat deze mensen nog steeds hun plekje in Tibet hebben om hun tradities en rituelen na te streven, en dat wij hier natuurlijk een blik van mogen opvangen. 
Omdat je Tibet niet in komt zonder permit én zonder gids, wat je vooraf geregeld moet hebbem, staat er mooi op tijd een gids met chauffeur op ons te wachten, wie de komende dagen tot onze beschikking zijn. Ik kan je vertellen dat dit na zon lange reis van nu al ruim 3 weken, zeer lekker en fijn is dat iemand je komt ophalen, naar je hotel brengt en je vervolgens rondleidt in dit prachtige Tibet. 
Met dat we door Lhasa rijden en onze gids al het een en ander vertelt, blijkt mijn gevoel van hierboven over de echte Tibetaanse cultuur toch deels waar te zijn. Er staan grote gebouwen, zoals hier wordt genoemd 'chinese buildings' die hier tien jaar geleden nog niet stonden. Ook zijn er vele Chinese winkels en restaurants te vinden, grote bedrijven en bouwprojecten. China heeft zichtbaar een steeds grotere invloed en macht over Tibet. Zo ook met de taal. In Tibet leren de kinderen Tibetaans en Chinees, maar je ziet dat langzaamaan de Tibetaanse taal zal gaan 'verdwijnen', omdat de Chinese taal begint te overheersen. Ook qua kledij zie je dat de generaties van 35 en jonger zich over het algemeen kleden in Chinese kleding, dus gewoon de hippe kleding net als ons. De Tibetaanse kledij is vooral zichtbaar bij de oude garde, in de dorpen en met feestdagen of speciale gelegenheden. Met veel geluk treffen wij net zon feestdag, waardoor vele dorpelingen naar Lhasa zijn gekomen en de stad vol is met mooie mensen. Wat houd ik daar toch van!! Helemaal blij. Ook beseffen we ons heel goed dat de wereld snel aan het veranderen is, de puurheid en schoonheid van vele plekken langzaam aan het verdwijnen is, en oh oh wat zou dat zonde zijn! Ik ben zo benieuwd hoe alles er over 20 jaar uitziet. Maargoed. 

We zijn duizelig en hebben hoofdpijn door de hoogte, plus ik durf het bijna niet te typen, maar ik voel me weer erg grieperig. Toch gaan we door en gaan we rustig wat bezienswaardigheden langs. Zo komen we onder andere in het zomerverblijf van de Dalai Lama, en ook het potala palace, het winterverblijf. Op dit moment is de Dalai Lama in India, maar als nog heel bijzonder om op die plekken te komen. Inmiddels spreken we al over Dalai Lama the 14th. De 14e reïncarnatie van de Dalai Lama. De paleizen en kloosters zijn hier ware dorpen, enorme gebieden van prachtige witte, rode of gele gebouwen, smalle straatjes die dit verbindt, mooie uitzichten en natuurlijk mooie mensen en monniken. Helaas voel ik me hierna nog zieker en gaan terug naar het hotel. Wat blijkt, ik heb ruim 39 graden koorts! Dit is even schrikken, omdat we niet goed kunnen beoordelen of al mijn klachten (bloedneuzen, gezwollen gezicht, kortademig, hoofdpijn, koorts, misselijk etc) komt door griep of hoogteziekte. Uiteindelijk gaan we er vanuit dat het griep is en ga met dubbele dekens, pijnstillers en veel warm water naar bed. De volgende ochtend is mijn griep n graad gezakt, maar ik vertik het dat mijn Tibet ervaring wordt weggepikt, dus weer een lading pijnstillers er in en op pad! 
We gaan weer naar prachtige kloosters en tempels, er wordt weer 40x een foto van ons gemaakt (wat mij mooi de kans geeft ook een foto van hen te maken), leren veel bij over het boeddhisme en hebben interessante gesprekken. Zoals ik destijds in Nepal al schreef over karma en het boeddhisme, gaan de gesprekken hier erover verder. Met dat ik de gids vraag of Tibet ook gevoelig is voor aardbevingen (ik vertel dat ik net terugkom uit Nepal etc etc, de schade van de aardbeving daar) wordt snel duidelijk dat de Tibetanen deze tragische gebeurtenis in Nepal zien als karma. In Nepal is een groot deel vd bevolking hindoeïstisch en worden er regelmatig grote hoeveelheden dieren geslacht, als offer. Omdat dit in strijd is met het boeddhisme, ivm het karma denken, mag je geen kwaad doen, want alles komt terug. In Tibet is het grootste gedeelte van de bevolking boeddhistisch en gebeuren deze taferelen hier niet, dus zegt de gids, 'so we don't have earthquakes'. Hetzelfde wordt hier gedacht over ziektes, als je heel klein bent, blind bent etc. Aan de jonge kinderen wordt dit uitgelegd als dat je goed moet zijn voor iedereen, omdat je anders 'bad karma' hebt en je zoiets als ziekte of andere nare dingen overkomen... Van de ene kant een mooie gedachte, maar van de andere kant natuurlijk ook zeer kortzichtig.. 
Verder zien we die dag veel rituelen binnen Tibet, namelijk dat vele mensen sochtends bij elkaar komen, een uur of twee met zn alle op een groot plein dansen om religieuze muziek, vervolgens gaan ze een zogenaamd pelgrim pad lopen. Dit duurt ook uren, en hierbij dragen de mensen de boeddhistische kralenkettingen met zich mee, of de zogeheten prayerwheels, welke in het groot bij de tempels zijn te vinden. Dit gaat de hele dag door, iedere dag weer overnieuw en zo staat hier in Tibet iedere dag in het teken van het geloof. Heel fascinerend om dit zo te zien. 

De volgende dag, beetje bij beetje ietsje beter, gaan we naar wat plekken buiten de stad. We wanen ons in alle rust, weer in prachtige kloosters, met vele mooie mensen en weer prachtige uitzichten. We komen op een magische plek met wel honderden prayerflaggs, die weer heerlijk ritselend om je heen worden bewogen door de wind. In Tibet hangen trouwens lang niet meer zoveel vlaggetjes, vooral niet in vergelijking met Nepal, omdat dit is verboden door de wet. Alleen op bepaalde plekken mogen deze hangen, omdat dit slecht is voor de natuur en dieren verstrikt kunnen raken in de touwen. 

Vervolgens gaan we naar een klooster hoog in de bergen, gebouwd tegen de bergwand van een flinke hoge berg. Na een uur rijden, door prachtige traditionele dorpjes, waarbij mensen yakpoep drogen voor brandstof, bergen hooi verzamelen voor de dieren en je ze bezig ziet zijn met dit soort dagelijkse bezigheden, bereiken we het punt tot waar we kunnen met de auto. De rest moeten we klimmen. We zijn nu al op flinke hoogte, waardoor de zuurstof vrij laag is en we dus echt stapje voor stapje omhoog gaan. Dit is niet erg, want het is werkelijk een prachtige plek!! Een super uitzicht over allerlei andere bergen, dorpjes in het dal, tempels en het klooster tegen de bergwand, strak blauwe lucht, met een te sterke zon, perfecter dan dit kan niet. En uiteindelijk zijn we daar dan, op het hoogste punt waar we kunnen komen, bij de gele tempel, op 4496 meter, een nog mooier uitzicht. We staan wat uit te hijgen en lekker te genieten van de magische plek waar we mogen zijn. We nemen nog wat foto's met twee typisch Tibetaanse vrouwen en Tom wil graag alleen een foto met ze. Met dat ik wat stappen naar achter zet om een goede foto te kunnen nemen en de camera op hen richt, weet ik niet wat me overkomt!! Op het moment dat ik mn camera paraat heb gemaakt en opkijk, heeft Tom een papier uit zn zak gehaald. Ik sta verstijfd, ben sprakeloos, kan mijn ogen niet geloven, en ben delen ook kwijt van dat moment. Ik heb geloof ik niet eens volledig gelezen wat er op stond, maar op het scherm van mijn camera, kan ik na het klikken van de foto nogmaals zien wat er op staat, en besef ik me dat ik het echt goed heb gezien!!! 'Wil je met me trouwen?'. Ik schiet vol en kan het echt niet geloven. Tom komt naar me toe, gaat op z'n knieën, spreekt hele mooie woorden naar me uit, en ik zeg volmondig JA! Ineens heb ik een prachtige ring om mijn vinger, en mogen we onszelf verloofd noemen. Inmiddels had de gids mijn camera uit handen genomen, en heeft wonder boven wonder dit hele moment vastgelegd met een aantal prachtige foto's, wat voor ons natuurlijk erg veel betekend. Nog steeds staan we allebei te trillen op onze benen, gelukkig, blij en emotioneel in elkaars armen, te kijken naar de te prachtige plek, en ik kan nog steeds niet geloven wat me net is gebeurd. Ik ben op het dak van de wereld ten huwelijk gevraagd, woow kan het nog romantischer. Omdat we ruim 5 jaar samen waren in nov zijn we deze reis gaan maken. Een hele bijzondere reis, een once in a lifetime experience, en dit is nu natuurlijk al helemaal onvergetelijk!! 
Met trillende beentjes gaan we dalen en praten we na. Ik heb niks gemerkt, al die weken, maanden niet! Veel valt op zn plek en ik kan het nog steeds niet geloven!! We voelen ons ontzettend gelukkig!!

Onderweg terug naar de stad stoppen we bij een klein dorpje en kloppen aan bij een gezinnetje. We mogen binnenkomen en kletsen via onze gids als tolk wat met de moeder. Al snel komt het Tibetaanse bier op tafel, en zo doen we onze eerste toost, midden in Tibet, bij een traditioneel plattelandsgezin, om te vieren dat we verloofd zijn. Het is zo onwerkelijk! Zo perfect dat het bijna beangstigend wordt! 

Na lekker nadromen, samen blij zijn, lekker eten, is het tijd om onze tas in te pakken. De volgende dag vertrekken we voor het laatste weekend van deze reis naar Hong Kong! 
De volgende dag op het vliegveld, bagage op de bagageband, wordt dit plannetje ineens omzeep geholpen! Onze eerste vlucht richting China (om vanuit daar de tweede vlucht in te gaan naar Hong Kong) is geannuleerd wegens mist! Wat een f*k zooi!! Er is veel geannuleerd en het is onduidelijk hoe het er verder uit gaat zien. Al snel wordt duidelijk dat we Tibet uit Moeten, omdat onze permit maar tot die dag loopt. Maar hoe, weet niemand. Voor uren zitten we te wachten op een chaotisch en te koud vliegveld en is (gelukkig!!!) onze gids druk bezig om voor ons te vertalen en te regelen dat er een oplossing komt. Even nog is het een spannende zaak of we wel optijd in Hongkong gaan zijn, om twee nachten verder onze vlucht naar Amsterdam te halen! Bij dat idee worden we even helemaal niet blij, omdat we inmiddels echt zin hebben om weer thuis te zijn, al helemaal nu met het goede nieuws van onze verloving! Uiteindelijk na lang wachten komt de conclusie dat de beste oplossing is dat we op het vliegtuig naar Chengdu worden gezet, een andere stad in China. Vanuit daar kunnen we pas een dag later weer met een andere vlucht naar Hongkong. Wat een gedoe, wat kost t een energie!! Nog steeds lijkt alles onzeker, omdat door de hoeveelheid smog in China de mist blijft hangen, er nog steeds veel wordt gecanceld en we dus maar hopen dat de dag erna onze vlucht naar Hong Kong wel kan doorgaan. 
De volgende dag blijkt dit goed te gaan en komen we eind ochtend aan in HK! Eindelijk kunnen we weer gebruik maken van facebook, instagram, google etc. Ook wel weer fijn na twee weken zonder!  We hebben nog een middag en avond hier in HK te besteden en dan is het tijd voor thuis! We komen op een hotelkamer terecht van echt serieus niet gelogen 3x2. Het bed, een twijfelaar natuurlijk, past er in, en verder kunnen we er in staan. Er is amper plek voor onze backpack! En hier betalen we dan dik €60 voor, in onze pech zelfs €120 omdat we de nacht van daarvoor moeten betalen, ook al waren we er niet door dat stomme vliegtuig, toch moeten en zullen we die nacht moeten betalen. Een duur nachtje!! Maar goed snel de stad in, en nog even genieten nu het nog kan. Het is een huge stad, vele wolkenkrabbers, allemaal eilandjes, en er hangt een gemoedelijke en gezellige sfeer. Een dure stad, maar absoluut de moeite waard! We zijn met een ferry naar het andere eiland gegaan, en zijn op dat eiland met n bus helemaal rond gegaan naar de top, zodat we perfect uitzicht hadden over de skyline van HK! vet! Savonds nog wezen kijken naar een lichtshow bij de skyline, dit viel wat tegen. En toen de volgende dag lekker naar huis! Een lange vlucht van 12,5 uur. 

Het was een fantastische reis, met veel onvergetelijke momenten, vele hoogtepunten, vooral onze verloving natuurlijk, weer veel geleerd over onszelf en over de wereld. 12000 km per trein afgelegd, 4 vluchten, vele tijdzones door, vele landschappen doorkruist, vele culturen mogen beleven. We voelen ons voldaan, rijker, wijzer en gelukkig. En eerlijk is eerlijk zijn we ook gebroken, op. Maar het is het waard geweest, zeker weten! Nu met deze mooie herinneringen thuis gaan uitrusten en alles een plekje gaan geven, want doordat we zoveel hebben meegemaakt, alles zo snel is gegaan, is het tot op heden moeilijk geweest om alles een plekje te geven! Maar dat gaat goedkomen! 

Wisdom not conjoined with skillful means is bondage, (but) wisdom conjoined with skillfull means is liberation. The skillfull means not conjoined with wisdom is bondage, (but) skillful means conjoined with wisdom is liberation.
(Deze spreek kregen we mee in een klooster in Mongolie. Mooie stof om over na te denken, ookal is het engels niet perfect, je snapt wat er mee wordt bedoeld!)